και μια συνέντευξη εκ του μη όντος...

Ξεφυλλίζοντας το Zodiac του Άι Γουέι Γουέι —την αυτοβιογραφία του σε μορφή κόμικ— σκεφτόμουν πόσο περίεργη είναι η εποχή μας: οι πραγματικοί διωγμοί έχουν ημερομηνία λήξης, αλλά το brand του διωκόμενου μπορεί να διαρκέσει πάνω από μισή αιωνιότητα.

Ο Ai υπήρξε πράγματι αντιστασιακός∙ αυτό δεν αμφισβητείται. Υπάρχουν βίντεο, φάκελοι, κρατητήρια, πειστικές μαρτυρίες.

Αλλά καθώς γύριζα τις σελίδες, με τις κομψές γραμμές του κόμικ και τo χρυσαφί πολυτελές (κάπως κιτς) εξώφυλλο, με κυρίευσε η υπόνοια πως το καθημερινό μενού του Άι Γουέι Γουέι  δεν διαφέρει και πολύ από εκείνο του Σι Τζινπίνγκ, του Γενικού Γραμματέα του ΚΚ Κίνας.

Δύο άνθρωποι με εντελώς διαφορετικές πορείες, καταλήγουν ίσως να μοιράζονται το ίδιο είδος ακριβής κουζίνας· άλλο το σκεπτικό, ίδιο το πορσελάνινο σερβίτσιο.

Η εξορία και η εξουσία έχουν ―καμιά φορά― παρόμοιο catering. 

Και οι δύο, προφανώς, ζουν καλά. Περνάνε μπέικα για την ακρίβεια.

Ο ένας ζει χάρη στο καθεστώς, ο άλλος ζει επειδή το καθεστώς τον κυνήγησε.

Τον βρήκα ένα πρωί στο στούντιό του στο Βερολίνο — έναν χώρο που μοιάζει περισσότερο με αεροδρόμιο παρά με ατελιέ.

Παντού σύνεργα, πλαστικά, θραύσματα από ιδέες, φωτογραφίες από παλιές δόξες, κουτιά με ταχυδρομικές σφραγίδες από ολόκληρο τον κόσμο. Ένας ακριβός μινιμαλισμός, φτιαγμένος για να φωτογραφίζεται καλά.

Ο Ai Weiwei μπήκε, χαμογέλασε με εκείνο το αθώο-κουρασμένο ύφος ανθρώπου που έχει συλληφθεί αρκετές φορές ώστε να τον αποκαλούν “σύμβολο”. Μιλήσαμε μία ώρα και δέκα λεπτά.

Κάποια πράγματα τα είπε δυνατά.

Κάποια άλλα τα ψιθύρισε σαν να ήταν off the record.

Αλλά τίποτα δεν είναι off the record όταν μιλάς με έναν άνθρωπο που ξέρει πως όλη του η ζωή είναι ένα έργο σε κοινή θέα.

-Κύριε Ai, γιατί ένα graphic memoir; Γιατί τα ζώδια;

-Τα ζώδια είναι ένας τρόπος να υποκρίνεσαι πως υπάρχει τάξη στον κόσμο.

Το κόμικς είναι ένας τρόπος να υποκρίνεσαι πως υπάρχει τάξη στη δική σου ζωή.

Το Zodiac είναι μια διπλή αυταπάτη. Μου άρεσε η ιδέα.

-Ορισμένοι λένε πως έχετε μετατρέψει την αντίστασή σας σε αισθητικό προϊόν. Σας ενοχλεί αυτό;

-Κάθε σύστημα δημιουργεί τα δικά του απομνημονεύματα.

Εγώ απλώς φρόντισα να γράψω τα δικά μου πριν προλάβουν οι άλλοι.

Αν αυτό μοιάζει με προϊόν, συμβαίνει, ίσως, επειδή όλοι ζούμε μέσα σε μια αγορά — ακόμα κι όταν νομίζουμε ότι αντιστεκόμαστε σε αυτήν.

-Τι ήταν πιο απαιτητικό: να σας συλλάβουν ή να σας εκθέσουν στο MoMA;

-Η φυλακή είναι σαφής. Ξέρεις τι είναι.

Το μουσείο είναι πιο περίπλοκο.

Στη φυλακή σου ζητούν να σωπάσεις∙

στο μουσείο σου ζητούν να μιλήσεις ακατάπαυστα.

Και τα δύο κουράζουν, με διαφορετικό τρόπο.

-Τώρα ζείτε στην Ευρώπη. Πώς ορίζετε την εξορία;

-Η εξορία είναι ένας τόπος όπου τίποτα δεν σου ανήκει —

και γι’ αυτό όλα τα βλέπεις πιο καθαρά.

Μου αρκεί αυτό.

-Η καθημερινότητά σας σήμερα;

-Το πρωί καταγγέλλω το κράτος.

Το μεσημέρι φτιάχνω τέχνη.

Το βράδυ συναντώ ανθρώπους που με αντιμετωπίζουν σαν σύμβολο.

Είναι μια ευγενική κόπωση.

-Στο Zodiac μιλάτε συχνά για παιδικά χρόνια μέσα στην προπαγάνδα. Πιστεύετε ότι η Δύση είναι πιο ειλικρινής;

-Η Δύση απλώς έχει καλύτερους γραφίστες.

Η προπαγάνδα της είναι υψηλής αισθητικής.

Κι έτσι γίνεται πιο πειστική.

-Τρώτε καλύτερα τώρα από τότε που ήσασταν υπό παρακολούθηση στην Κίνα;

-Ας πούμε πως τώρα οι μερίδες είναι πιο ποιοτικές, πιο πλουσιοπάροχες.

Αλλά το γεύμα, σε κάθε σύστημα, σερβίρεται με την ίδια προϋπόθεση: κάποιος πάντα αποφασίζει τι θα φας.

-Θεωρείτε ότι η Δύση σας “αγιοποίησε”;

-Η αγιοποίηση είναι ένα είδος φυλάκισης.

Σε βάζουν σε μια γυάλινη προθήκη και περιμένουν να παραμένεις ίδιος.

Εγώ προτιμώ τους τοίχους χωρίς τζάμι.

-Σας απασχολεί ότι πολλοί βλέπουν το έργο σας σαν lifestyle αντί για αντίσταση;

-Όταν ένα μήνυμα ταξιδεύει πολύ, αλλάζει μορφή.

Εγώ στέλνω σήματα∙ οι άλλοι τα μετατρέπουν σε εικόνες.

Το τι καταλαβαίνουν… δεν είναι δική μου αρμοδιότητα.

-Καλλιτέχνης, ακτιβιστής ή brand; Ποια ταυτότητα θεωρείτε ακριβέστερη;

-Οι ταυτότητες είναι πρακτικές εφευρέσεις.

Για να σε αποθηκεύουν στα "συρτάρια" τους.

Εγώ είμαι απλώς κάποιος που παρατηρεί —

και μερικές φορές κάτι σημειώνει.

Όλα τα άλλα είναι συσκευασία.