29 ΜΑΪΟΥ 2025

Στην συνέντευξη που έδωσε ο Γιώργος Μπαζίνας στον Κατιρτζιγιανόγλου, τα λέει όλα. Σπουδαία συνέντευξη! Μπράβο και στον Ηλία, ήταν πολύ καλά διαβασμένος, έκανε του Μπαζίνα ωραίες ερωτήσεις, ουσιαστικές και με νόημα. 

Η ΣΥΝΕNTEΥΞΗ: 

-Διάβαζες comics στην παιδική σου ηλικία;

-Ναι,βέβαια. Τα comics της εποχής, το ΓΕΛΙΟ ΚΑΙ ΧΑΡΑ µε Μίκυ Μάους, Μπαγκς Μπάνυ, Τοµ και Τζέρυ, τα ΔΙΑΠΛΑΝΗΤΙΚΑ, τα ΠΑΡΑΞΕΝΑ, τα ΔΥΝΑΜΙΚΑ. Και βέβαια τα αγαπηµένα µου, που ήταν τα ΚΛΑΣΣΙΚΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΑ. Για να είµαι απόλυτα ειλικρινής βέβαια, διάβαζα ό,τι έπεφτε στα χέρια µου!  Ήταν η εποχή που λαχταρούσες να γνωρίσεις, υπήρχε πραγµατική λαχτάρα να διαβάσεις  comics,  αλλά και όχι  µόνο αυτά.  Ένα από τα αγαπηµένα µου περιοδικά ήταν ένα περιοδικό ποικίλης ύλης, το «ΠΡΩΤΟ» που δηµοσίευε πολλά αστυνοµικά διηγήµατα ανάµεσα στ' άλλα. Αυτή τη λαχτάρα ανάγνωσης δεν τη βλέπω να υπάρχει σήµερα...

-Μήπως είναι ηλικιακό το θέµα;

-Πιστεύω ότι ήταν της εποχής. Την ίδια λαχτάρα που είχαµε αργότερα για το ΑΣΤΕΡΙΞ. Ξέρεις,αυτό το πράγµα που αγοράζεις το τεύχος από το περίπτερο κι επειδή δεν αντέχεις να περιµένεις, το ξεφυλλίζεις καθ' οδόν. Σήµερα, µε τέτοια πληθώρα πληροφορίας, έχει χαθεί η αθωότητα και η λαχτάρα. Ενδεχοµένως να είναι καλή αυτή η ευκολία, όµως όταν έχεις ένα τραπέζι στρωµένο µε όλα τα καλά πάνω του, δεν ξέρω αν µπορείς τελικά να εκτιµήσεις τα βασικά, τα ουσιώδη. Σήµερα ακόµη και πράγµατα που δεν υπάρχουν στην πόλη που ζεις µπαίνεις σε ένα e-shop, τα παραγγέλνεις και σε δύο ηµέρες τα έχεις. Είναι τόσο εύκολο, που είναι σχεδόν σκανδαλώδες.

-Ψάχνοντας κείµενα για σένα, διάβασα ότι έχεις σπουδάσει σκηνοθεσία.Τί απέγινε µε αυτή σου την ιδιότητα;

-Για την ακρίβεια ξεκίνησα να σπουδάζω µαθηµατικά,αν και ακόµη και σήµερα δεν µπορώ να καταλάβω πως βρέθηκα εκεί και τι σκεφτόµουν τότε. Δεν µου άρεσε όµως αυτό που έκανα και πολύ γρήγορα τα παράτησα. Τα πράγµατα που αγαπούσα ανέκαθεν ήταν ο κινηµατογράφος και οι εκδόσεις.

-Δούλεψες τελικά στον κινηµατογράφο;

-Ναι, παρότι ήταν ουσιαστικά µε ασήµαντο χρηµατικό αντίκρισµα. Ήταν η εποχή που δουλεύαµε βοηθώντας φίλους και γνωστούς. Έχω δουλέψει ως «σκριπτ» στο ΘΙΑΣΟ του Θόδωρου Αγγελόπουλου, στον ΜΕΓΑΛΟ ΕΡΩΤΙΚΟ του Παντελή Βούλγαρη και µε τον Πάνο Γλυκοφρύδη (που ήταν δάσκαλός µου στη σχολή) ως «σκριπτ» και ως βοηθός του. Αποφάσισα να σταµατήσω, αφενός γιατί δεν υπήρχαν αρκετά χρήµατα, αφετέρου γιατί ήθελα να ασχοληθώ µε την άλλη µεγάλη µου αγάπη, τις εκδόσεις. Ήταν τότε που άρχισαν οι εργαζόµενοι στον κινηµατογράφο να συνδικαλίζονται και να υπάρχουν πλέον καλοί µισθοί.

-«Ωραίο» timing!

-Πραγµατικά, χρειάζεται ταλέντο γι'αυτό,στη σωστή στιγµή,η λάθος κίνηση!

-Υπήρξες συνεκδότης του περιοδικού ΒΑΒΕΛ στα πρώτα χρόνια κυκλοφορίας του... 

-Προτού ξεκινήσουµε µε το ΒΑΒΕΛ, να µην παραλείψουµε να αναφέρουµε ότι το πρώτο περιοδικό µε ενήλικα comics που κυκλοφόρησε στην Ελλάδα, ήταν η ΚΟΛΟΥΜΠΡΑ, που για µένα σήµαινε την ανακάλυψη του είδους. Εκείνη την εποχή λοιπόν, είχα ήδη αρχίσει να ασχολούµαι µε τις εκδόσεις,  όταν βρεθήκαµε µε τον Σταύρο Τσελεµέγκο, ο οποίος ήταν ένας πολύ ενδιαφέρον άνθρωπος, µε µεγάλη γνώση (και βιβλιοθήκη) των comics που τα είχε γνωρίσει σπουδάζοντας στην Ιταλία. Με τον Σταύρο, µε έφερε σε επαφή ένας κοινός φίλος εξαιτίας της επίσης κοινής αγάπης µας για τα comics. Έτσι βρεθήκαµε τότε, να συζητάµε το ενδεχόµενο της δηµιουργίας ενός περιοδικού comics. Κι έτσι γνωρίστηκα και µε τη Νίκη (Τζούδα), η οποία τότε ήταν γυναίκα του Σταύρου. Δυστυχώς όταν γίνονται σήµερα αναφορές στη Βαβέλ, ο Σταύρος δεν αναφέρεται σχεδόν ποτέ. Και είναι κρίµα, γιατί... εν πάσει περιπτώσει, όπως και να το κάνουµε, παρ' όλο που αποχώρησε µετά από ένα σύντοµο χρονικό διάστηµα, ήµασταν τρεις οι -ας το πούµε-  πρωτεργάτες αυτού του πράγµατος.

[...]

-Εκείνα τα χρόνια,υπήρχε άλλη παρεµφερής εκδοτική δραστηριότητα στον χώρο; 

-Εκείνη την εποχή λοιπόν ψαχνόταν και ο Πάνος Κουτρουλάρης µε το ΜΑΜΟΥΘ, ο οποίος είχε κι αυτός µια προϊστορία εκδίδοντας το ΣΚΑΘΑΡΙ! Δεν τα   βρήκαµε όµως µε  τον  Πάνο, γιατί είχαµε διαφορετική αντίληψη για τα    πράγµατα. Το δικό µας ενδιαφέρον στρεφόταν περισσότερο προς ένα ενήλικο κοινό, ενώ ο Πάνος είχε στραµµένα τα µάτια του στο εφηβικό κοινό. Το ΣΚΑΘΑΡΙ είχε δηµοσιεύσει βέβαια µερικά µικρά διαµάντια, κυρίως από τη Λατινική Αµερική. Από εκεί για παράδειγµα έγινε γνωστός για πρώτη φορά   στην Ελλάδα, και ο Hugo Pratt. 

Ένα από τα καταπληκτικά πράγµατα λοιπόν που δηµοσίευε τότε το ΣΚΑΘΑΡΙ -και που πιστεύω ότι πρόκειται για ένα από τα κλασσικά αριστουργήµατα- ήταν το ΕΤΕΡΝΑΟΥΤΑ (EL ETERNAUTA) των Oesterheld και Lopez. Μπορεί αυτά τα ονόµατα να µην λένε τίποτα σήµερα σε ένα κοινό που δεν τα έχει γνωρίσει, µιλάµε όµως για ένα καταπληκτικό comics, που ήταν από τα πιο πολιτικά πράγµατα που έχω διαβάσει. Ήταν βέβαια και µια εποχή πολύ πιο πολιτικοποιηµένη σε σχέση µε τη σηµερινή, και µην ξεχνάµε ότι το συγκεκριµένο έργο µιλούσε για µια sci-fi δικτατορία και για ολοκληρωτισµό. Οι µνήµες της δικής µας δικτατορίας ήταν ακόµη νωπές...

-Μιλώντας για πολιτικοποίηση, πιστεύεις ότι σήµερα εκλείπουν οι λόγοι για αντίδραση, ή ότι απλά οι άνθρωποι έχουν βάλει κάτω το κεφάλι;

-Σήµερα έχουν αλλάξει οι όροι βέβαια, µπορεί να µην είναι οι δικτατορίες αυτού του είδους,  αλλά προφανώς γλιστράµε σε δικτατορίες άλλου είδους. Σε έναν ολοκληρωτισµό που είναι τόσο φανερό ότι έρχεται, από τις κάµερες, από τους ελέγχους, από τα πάντα, που το να εθελοτυφλείς απέναντι σε αυτό,  είναι στρουθοκαµηλισµός.  Εκείνο το έργο λοιπόν το ΕΤΕΡΝΑΟΥΤΑ, θα µπορούσε να είναι πολύ σηµερινό...

-Τι οδήγησε στη διάλυση της  «τριανδρίας»  που έβγαλε το πρώτο τεύχος της Βαβέλ; Ήταν εκτός των άλλων και δηµιουργικοί οι λόγοι;

-Ένα βασικό πρόβληµα είναι πάντα οι ανθρώπινες σχέσεις. Ο Σταύρος αποχώρησε νωρίς, δυστυχώς ύστερα από αδιέξοδο στη σχέση του µε τη Νίκη, το οποίο και επηρέαζε αρνητικά όλο το κλίµα στο περιοδικό. Στη συνέχεια µεσολάβησαν µερικά χρόνια δουλειάς, µε φοβερές δυσκολίες και οικονοµικά αδιέξοδα. Αυτά ή δένουν τους ανθρώπους ή τους χωρίζουν οριστικά.  Σε µας,  ατυχώς,  συνέβη το δεύτερο. Ξεχωρίσαµε τα δικαιώµατα, ο καθένας τι ήθελε να κρατήσει, η Νίκη τον τίτλο του περιοδικού ΒΑΒΕΛ, εγώ την Ars Longa και τη γάτα µας τη Λόλα, µε την προοπτική ότι θα ξεκινούσα ένα νέο περιοδικό χιουµοριστικό. Δεν πίστευα ότι ο τίτλος κάνει το περιοδικό.Δεν επρόκειτο να διεκδικήσουµε το ίδιο κοµµάτι της αγοράς, γι αυτό και λέω σήµερα ότι ήταν κρίµα που εµφανίστηκε σαν «διάσπαση». Απόδειξη ότι ο χωρισµός ήταν για καλό, ήταν ότι η ΒΑΒΕΛ και το ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ είχαν τις καλύτερες πωλήσεις τους όταν υπήρχαν παράλληλα.

-Πόσο έµοιαζε το τελευταίο τεύχος του ΒΑΒΕΛ στο οποίο συµµετείχες, µε το πρώτο τεύχος του ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ;

-Τη ΒΑΒΕΛ τη ζούσα... ήµουν αποκλειστικά αφιερωµένος στο περιοδικό για 43 τεύχη. Το ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ ήταν για µένα ήταν το 44ο τεύχος, ένα είδος συνέχειας για να είµαι ειλικρινής!  Όπως δούλευα το ένα τεύχος,  στον ίδιο χώρο,  στις ίδιες µονταζιέρες,  συνέχισα ακριβώς την ίδια διαδικασία µε το νέο περιοδικό, τα copyright που ήδη υπήρχαν και τον Αρκά ως φίλο και σταθερό συνεργάτη,  αλλά  µε ένα χαρακτήρα πλέον αµιγώς χιουµοριστικό και απελευθερωµένο από κάθε είδους έµµεσης παρέµβασης.

-Ποια ήταν από άποψη πωλήσεων η καλύτερη περίοδος του περιοδικού ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ;

-(αφού ψάχνει για λίγο στο σηµειωµατάριό του) Με το #32 τεύχος το οποίο είχε πιάσει τα 7.500 αντίτυπα στην Αθήνα, το οποίο σηµαίνει ότι είχε πουλήσει άλλο τόσο στην Επαρχία, συν τα τεύχη που είχαν φύγει από τα βιβλιοπωλεία. Πραγµατική καλή εποχή! Έρχονταν οι περιπτεράδες και έπαιρναν πακέτα, σε παράλληλη διανοµή.

-Τι  πιστεύεις  σήµερα  ότι  οδήγησε  στην  πτώση  αυτού  του  νούµερου;

-Υπήρξαν προβλήµατα υγείας δικά  µου,τα οποία επηρέασαν αποδιοργανωτικά και την όλη οµάδα.  Έτσι η κυκλοφορία του περιοδικού άρχισε να γίνεται... «ασαφής».Το να βγαίνεις µια φορά τον µήνα,  ή µια φορά το τρίµηνο, είναι χρόνος που ο αναγνώστης θα σε περιµένει, δεν θα σε ξεχάσει.Στο δωδεκάµηνο πάλι, θα σε έχει ξεχάσει (και γιατί να σε θυµάται άλλωστε;) Δεν µπορεί το κοινό να σε περιµένει εσαεί µπας και αποφασίσεις να κυκλοφορήσεις.

Εµείς, µε «υπερηφάνεια»  το λέω,  καταστρατηγήσαµε κάθε κανόνα µάρκετινγκ,  κυκλοφορίας, συχνότητας και έκδοσης. Όποτε µας γούσταρε, κυκλοφορούσαµε! Αρχίζαµε ξανά τις αριθµήσεις από την αρχή,  ώστε να µπερδέψουµε όχι απλά τον αναγνώστη,  αλλά και κάθε ευσυνείδητο βιβλιοθηκονόµο.  Μόνο ο ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΟΣ ΠΛΑΝΗΤΗΣ έχει τρεις διαφορετικές αριθµήσεις! Ελπίζω ότι µε το ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ,  δεν θα χρειαστεί να έχουµε να διαλέξουµε ανάµεσα σε τρεις περιόδους. Ότι από τη µια θα έχουµε το παλιό, κι από την άλλη το νέο ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ. Και σοβαρά τώρα,  ένα από τα πράγµατα που πραγµατικά θεωρούµε προτεραιότητα είναι το περιοδικό να κυκλοφορεί στην ώρα του,  κάθε  µήνα, 12 µήνες το χρόνο.  Και βασικός στόχος είναι να δηµιουργήσουµε αυτή τη λαχτάρα» που λέγαµε πριν του να το περιµένεις και να χαίρεσαι το περιεχόµενό του.

-Τι καινούριο φέρνει το νέο ΠΑΡΑ  ΠΕΝΤΕ σε σχέση µε την πρώτη εποχή του;

-Δεν διακηρύσσουµε ότι φέρνει τίποτε πραγµατικά καινούριο, φέρνει καλό χιούµορ,  φέρνει σαρκασµό,  µια ορισµένη στάση απέναντι στα πράγµατα,  και φέρνει καλά comics. Νοµίζω ότι αυτό είναι το µεγάλο του προσόν. Δεν έχει κατά τη γνώµη µας, comics που είναι αδιάφορα και εν τέλει δεν λένε τίποτα.  Το καινούριο ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ είναι χιουµοριστικό περιοδικό και θεωρεί ότι φέρνει µερικούς από τους καλύτερους χιουµορίστες του κόσµου στους Έλληνες αναγνώστες. Παρεκβάσεις µικρές, µπορεί να υπάρχουν ανάλογα µε το αν πρόκειται για comics  που γουστάρουµε. Αν είναι κάτι που µας προκαλεί χαρά -εξάλλου η σάτιρα βρίσκεται πολύ συχνά µέσα σε σκληρά ή πικρά έργα- θα µπει.

Τα κριτήριά µας δεν είναι αν θα πουλήσουµε ή όχι. Δεν δουλέψαµε ποτέ µ' αυτή τη λογική, του τι θέλει το κοινό δηλαδή!  Δεν ακολουθήσαµε ποτέ κανόνες marketing,  κάνουµε κάτι που µας αρέσει, κι αν βρούµε το κοινό µας, το βρήκαµε. Κι αν δεν το βρούµε εµείς, θα το βρει κάποιος άλλος.  Πάντα υπάρχει ένας τρόπος τελικά τα κενά να συµπληρώνονται.  Φυσικά καλό είναι το κενό να το συµπληρώνουµε εµείς και ακόµα καλύτερα να αµειβόµαστε επαρκώς γι'αυτό.Και, προς Θεού, µη νοµίσετε ότι περιφρονούµε το χρήµα.  Το έχουµε σε µεγάλη υπόληψη. Και χαιρόµαστε πραγµατικά όταν οι αναγνώστες µας το δίνουν αντί να λαθροδιαβάζουν το τεύχος του φίλου τους.

-Ο  κόσµος ανταποκρίθηκε στην έκδοση του καινούριου ΠΑΡΑ  ΠΕΝΤΕ, τόσο  ώστε  να καταστεί το  περιοδικό  βιώσιµο;

-Η κυκλοφορία του πρώτου τεύχους απέδειξε ότι η έκδοση είναι βιώσιµη και θα συνεχίσουµε επίµονα.  Δεν ζητάµε συγκλονιστικά νούµερα κυκλοφορίας,  γιατί δουλεύει µια πολύ µικρή οµάδα, µε το µίνιµουµ εξόδων που µπορούν να γίνουν, µε απλήρωτη συνεισφορά φίλων σε µεταφράσεις,  κείµενα,  σκίτσα.  Οι πωλήσεις φυσικά θα  µπορούσαν να είναι και περισσότερες. Πολλοί παλιοί φίλοι δεν το γνωρίζουν ότι κυκλοφορούµε πάλι. Θα το µάθουν. Θα περιµένουµε.  Το ζητούµενο όµως είναι βέβαια να αυξάνουµε το κοινό µας και να µην το µειώνουµε, παρότι η αλήθεια είναι ότι οι εποχές είναι δύσκολες. Υπάρχει µεγάλο πρόβληµα στη διανοµή µέσω πρακτορείου, τη διανοµή των βιβλιοπωλείων. Υπάρχει καταιγισµός από εκδόσεις, οι µεγάλοι εκδότες βγάζουν σωρηδόν πράγµατα,  φορτώνοντας τα βιβλιοπωλεία.Το τελευταίο νέο που ακούσαµε και κατά τη γνώµη µου αποτυπώνει το ύφος των επερχόµενων αλλαγών, είναι ότι ο ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ θέλει πρώτα να καταγράφει απλώς την κυκλοφορία ενός νέου βιβλίου, και αν του το ζητήσουν, τότε το φέρνει.Κάνουν ακραίες οικονοµίες. Και ακραία οικονοµία είναι να µη ρισκάρεις στο παραµικρό.

-Αν ακυρώσεις όµως την οπτική επαφή µε το βιβλίο, καθώς και την παρουσία του στη βιτρίνα και το ράφι,  δεν είναι σαν εσύ ο ίδιος να το καταδικάζεις σε χαµηλές πωλήσεις;

-Πόσο µάλλον όταν αυτό πλήττει τους µικρούς εκδότες και ευνοεί τους µεγάλους  µε τους οποίους συνάπτονται και συµφωνίες. Μήνες πριν την κυκλοφορία ενός βιβλίου, έχει προαποφασιστεί ποια βιβλία θα «πάνε» και ποια όχι.

-Υπάρχει  µια γενικότερη ανησυχία στον χώρο για το γεγονός ότι οι λιγοστές εκδόσεις που υπάρχουν είτε δεν πληρώνουν επαρκώς τους έλληνες καλλιτέχνες,  είτε δεν τους πληρώνουν καθόλου.  Τι να περιµένει ένας νέος δηµιουργός που έρχεται να «πουλήσει» τη δουλειά του στο ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ;

-Κατ'  αρχή να µην περιµένει πολλά.  Το θέµα για µας ήταν πώς πας να ζητήσεις δουλειά ενός έλληνα καλλιτέχνη που εκτιµάς, όταν δεν µπορείς να τον πληρώσεις όπως του αξίζει. Θα ήθελα να είµαστε µια πραγµατικά υγιής οικονοµικά επιχείρηση, ώστε ακόµη κι αν το ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ δεν βγάζει τα έξοδά του να επενδύουµε σε αυτό, προσφέροντας ένα αξιόλογο ποσό ικανό να δελεάσει νέα ταλέντα,  και να απαιτήσουµε πραγµατικά καλή δουλειά.  Αυτή τη στιγµή προσφέρουµε µια συµβολική τιµή.  Δηλαδή στην πράξη η «συµβολική»  τιµή είναι η ίδια τιµή που πληρώνουµε τους ξένους καλλιτέχνες για την αναδηµοσίευση του υλικού τους. Από τη στιγµή λοιπόν που δεν µπορούµε να έχουµε µια τέτοια επαγγελµατική σχέση,θεωρώ ότι δεν γίνεται να σηκώσω το τηλέφωνο και να διεκδικήσω ή να παραγγείλω το έργο κάποιου που θεωρώ καλό. Θα πρέπει κάποιος που ενδιαφέρεται να έρθει, να του κοινοποιηθούν οι συνθήκες, κι αν πιστεύει εκείνος ότι θέλει και εµείς ότι µας ενδιαφέρει η δουλειά, να προχωρήσουµε στη συνεργασία.

Από τη δική  µας  µεριά,  κάποιες δουλειές που φαίνονται συµπαθητικές,  τις έχουµε ήδη προγραµµατίσει για να συµπεριληφθούν.  Φυσικά τους δικούς  µας τους παλιούς φίλους σχεδιαστές δεν τους αµείβουµε,  ως είδος τιµωρίας.  Στην πραγµατικότητα τους είµαστε υποχρεωµένοι για τη συµπαράσταση και οι φιλίες αυτές αργά ή γρήγορα έχουν τη δικιά τους ανταµοιβή.

-Θα σε γυρίσω αρκετά χρόνια πίσω, στο τεύχος 7 της πρώτης περιόδου του ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ. Υπάρχει εκεί ένα editorial στο οποίο αναφερόµενος στους εκδότες του ΒΑΒΕΛ, λες ότι από τη διάλυση της παλιάς Ars Longa και µετά,ήταν ανατριχιαστικά απούσα από τις σελίδες του περιοδικού κάθε αναφορά στη νέα Ars Longa, µιλάς για ψευδή νούµερα πωλήσεων, καθώς και ότι αποσιωπήθηκε το «ότι από το τεύχος 44 έχουν να κάνουν µε καινούριο ιδιοκτήτη του τίτλου Βαβέλ και ότι από εκεί και πέρα έχουν να κάνουν µε µια καινούρια εταιρεία, στην οποία ανήκει µεν ο τίτλος ΒΑΒΕΛ, αλλά δεν της ανήκει η ιστορία της». Και ερχόµαστε στο σήµερα και στο δεύτερο τεύχος του νέου ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ, όπου υπάρχει ένα σχεδόν ολοσέλιδο δελτίο Τύπου για το 12ο Φεστιβάλ της Βαβέλ,  ενώ παράλληλα η σελίδα ενηµερώνει ότι στο περίπτερο του Φεστιβάλ µπορούµε να βρούµε τις εκδόσεις του ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ.Σε ποιο επίπεδο βρίσκονται σήµερα οι σχέσεις συνεργασίας σας µε την εταιρία Βαβέλ και την Νίκη Τζούδα;

-Σε αυτό που ήταν πάντα.Μετά από µια πρώτη αντίδραση σε ανυπόστατα πράγµατα που λέγονταν και τον αποκλεισµό κάθε είδους αναφοράς στο ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ, αδιαφορήσαµε πλήρως.  Από τη δική µας πλευρά στείλαµε στο περίπτερο των βιβλίων του Φεστιβάλ τις εκδόσεις µας από το πρώτο φεστιβάλ,  και στο βιβλιοπωλείο της Βαβέλ εδώ και χρόνια δίνουµε τα βιβλία µας µε ιδιαίτερη έκπτωση.  Απλώς δεν διατηρούµε επαφή.  Το δελτίο Τύπου,  φυσικά και το δηµοσιεύσαµε µε δική µας πρωτοβουλία, χωρίς να µας το στείλουνε, καθώς είναι ένα από τα σηµαντικά πολιτιστικά γεγονότα της πόλης µας.  Το ότι γίνεται το Φεστιβάλ είναι πολύ σηµαντικό. Είναι κάτι για παράδειγµα που δεν θα µπορούσαµε να κάνουµε εµείς, λόγω ιδιοσυγκρασίας, έχουµε µια απώθηση γενικά για εορτασµούς και συναθροίσεις! Αλλά το εκτιµάµε (κατά περίσταση)  όταν το κάνει κάποιος άλλος.  Το ότι συγκεντρώνονται τόσοι Έλληνες δηµιουργοί και φτιάχνουν comics  προς έκθεση,  το ότι έρχονται δηµιουργοί από το εξωτερικό, είναι πάρα πολύ σηµαντικό. Ποτέ δεν είχαµε αµφιβολία, αντίρρηση ή κριτική γι αυτό το πράγµα.  Τώρα αν µπορεί να γίνει καλύτερο,  αν...  Φαντάζοµαι δεν έχει και πολύ µεγάλη σηµασία, ο καθένας κάνει το καλύτερο που µπορεί να κάνει. Και αυτό που γίνεται φαντάζοµαι ότι είναι σηµαντικό.

-Πηγαίνεις στο  Φεστιβάλ της Βαβέλ; Σε καλύπτει ως αναγνώστη comics;

-Ως αναγνώστη όχι, αλλά δεν νοµίζω ότι είναι κι αυτός ο στόχος των διοργανωτών. Οι γιορτές είναι αφορµή να βρίσκονται οι άνθρωποι, να πίνουν καµιά µπυρίτσα, να ακούν  µουσική, και να βλέπουν διάφορες  µορφές τέχνης.  Δεν νοµίζω ότι έχει βοηθήσει πραγµατικά στη διάδοση των comics ως βιβλίων και περιοδικών, και δεν είµαι καν βέβαιος για το αν έχει βοηθήσει τη ΒΑΒΕΛ στις πωλήσεις της. Αυτό που θεωρώ σηµαντικό για το Φεστιβάλ της Βαβέλ είναι ότι συγκεντρώνει κάποιους Έλληνες δηµιουργούς για να δείξουν τη δουλειά τους και να επικοινωνήσουν  µε το κοινό.  Και καλό ή κακό,  δεν ξέρω,  είναι ότι πολλά  fanzines συντονίζουν την έκδοσή τους µε το φεστιβάλ µιας και είναι µια απ'  τις ελάχιστες ευκαιρίες να πουλήσουν τα τεύχη τους.

-Όταν προετοιµαζόµουν για αυτή τη συνέντευξη έψαξα να βρω δηµοσιεύµατα σχετικά µε σένα και «έπεσα»  στο forum  του Comicart,  όπου ο Σπύρος Δερβενιώτης, έγραψε  µεταξύ άλλων:«Στα λογής δηµοσιεύµατα και αναδροµές της "Βαβέλ",  η απουσία αναφοράς στο όνοµά του  (Γιώργου Μπαζίνα)  είναι εκκωφαντική. Στεναχωρήθηκα πάρα πολύ όταν το ίδιο έγινε σε πρόσφατη συνέντευξη της Νίκης Τζούδα. Οι περισσότεροι που γράφουν τα "ετήσια αφιερώµατα", είτε είναι "παιδιά της Βαβελ" είτε κάπου εκεί γύρω βόσκανε εκείνη την εποχή, δεν προσγειώθηκαν τώρα απ τον Άρη. Aλλά σιγά σιγά µε τα έτσι και τα αλλιώς,  διαµορφώνεται µια "εναλλακτική ιστορία"  η οποία αναπαράγει εαυτόν σαν ιος και εµπεδώνεται στους µη γνωριζοντες. Βαβέλ=Τζούδα και Σιούνας. Μπαζίνας, ποιος Μπαζίνας;" ...Ε, δεν ήταν δυο, διάολε, και δεν ειναι κέρµα ο άνθρωπος για να πέφτει κάτω συνέχεια "κατά λάθος"...»

Τι  πιστεύεις  για  αυτή  τη  διαµόρφωση  της «εναλλακτικής  ιστορίας» που  αναφέρεται; 

-Το µόνο σίγουρο,είναι ότι δεν έγιναν έτσι τα πράγµατα όπως συχνά αναφέρονται. Οι άνθρωποι που το   έζησαν, ξέρουν ότι το περιοδικό ΒΑΒΕΛ δηµιουργήθηκε από τρεις ανθρώπους. Από τον Γιώργο Μπαζίνα, τον   Σταύρο Τσελεµέγκο και τη Νίκη Τζούδα. Έγινε µε πόνο ψυχής η ΒΑΒΕΛ, µε ελάχιστα χρήµατα, και πολύ   τρέξιµο µέχρι να µπορέσει να σταθεί και η Ars Longa και το περιοδικό. Και τρέξιµο όχι µόνο από τους   τρεις, αλλά και από άλλους που στάθηκαν γενναιόφρονα στο πλευρό µας. Όλα τ'άλλα, πολλά ανόητα και    πολλά µικρόψυχα ειπωµένα, δεν ξέρω, ούτε και καταλαβαίνω τη σκοπιµότητά τους.

-ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ, ΜΙΚΡΟ ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ, ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ.Θα διαφωτίσεις εµάς τους καινούριους για τις διαφορές αυτών των τριών, αλλά και τις συνθήκες δηµιουργίας τους;         

-Ένα από τα προβλήµατα που αντιµετωπίζεις φτιάχνοντας ένα περιοδικό είναι το «τι είδους περιοδικό θα είναι». Πιστεύω ότι δεν µπορείς να βάζεις µέσα σε ένα περιοδικό «λίγο απ'  όλα».  Αυτό προσπαθήσαµε να το λύσουµε στη συνέχεια της διαδροµής του ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ,  καθώς είχε ξεκινήσει ως χιουµοριστικό περιοδικό,  υπήρχαν όµως την ίδια στιγµή πολύ ωραία comics και σε επίπεδο ρεαλιστικό, αφηγηµατικό, τα οποία δεν άντεχες να τα προσπερνάς. Γι αυτό το λόγο,  βγάλαµε τελικά την ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ,  για να συµπεριλάβουµε τα comics  που δεν  µπορούσαν λόγω ύφους να  µπουν στο ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ, αλλά και γενικότερα για να διαµορφώσουµε ένα περιοδικό  µε λόγο και εικόνα πιο προχωρηµένο.  Κατ'  αναλογία,  η δηµιουργία του µικρού ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ,  ένα χρόνο µετά την έκδοση του µεγάλου,  είχε στόχο να διευρυνθεί αυτή τη φορά η γκάµα του «µεγάλου»  και να παραµείνει το ΜΙΚΡΟ ως αµιγώς χιουµοριστικό.  Και στην πράξη είχαµε πολύ καλό υλικό,  που ασφυκτιούσε στις αναγκαστικά περιορισµένες σελίδες του µεγάλου,  είχαµε ανάγκη από περισσότερο χώρο κι από διαφορετικό σχήµα για να κάνουµε παιχνίδι.

Πιστεύω ότι το κοινό των comics  είναι πολύ µεγαλύτερο από αυτό που φαίνεται να διαβάζει σήµερα.  Υπάρχουν απλώς λίγοι που κάνουν πολύ θόρυβο και φοβάµαι ότι η σηµερινή κατάσταση έχει περιχαρακωθεί σε ένα είδος γκέτο. Υπάρχει πολύς κόσµος που διαβάζει comics και δεν ασχολείται καν µε το ποιος το έγραψε και ποιος το σχεδίασε. Παίρνει το περιοδικό, το διαβάζει και απλώς το χαίρεται.

Στα τελευταία τεύχη του ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ λοιπόν, δεν περνούσε αυτή η χαρά στους αναγνώστες. Η έλλειψη των ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ και ΜΙΚΡΟ ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ, είχε αναγκάσει το ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ να ενσωµατώσει υλικό από τα άλλα δύο, φέροντας πλέον έναν µπασταρδεµένο χαρακτήρα που εν τέλει δεν αφήνει και κανέναν ικανοποιηµένο.

-Μετά τη διακοπή της κυκλοφορίας του ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ, έβγαλες το περιοδικό ΠΡΩΤΕΣ ΒΟΗΘΕΙΕΣ ΓΙΑ ΠΕΣΜΕΝΟ ΗΘΙΚΟ. Ήταν ένα «άλλο» ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ;

-Στην πραγµατικότητα, ναι. Η λογική του πράγµατος ήταν ότι µε το ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ να έχει βυθιστεί σε ένα µαρασµό,  θέλαµε να κάνουµε κάτι διαφορετικό,  ζωντανό και άµεσο. Ήταν διαφορετικό ως ένα σηµείο, είχε φιλοδοξίες να κερδίσει ένα µεγάλο κοινό, ήθελε να είναι επίκαιρο και γι' αυτό φιλοδοξούσε σε δεκαπενθήµερη έκδοση.

Δυστυχώς, δεν είχε χρήµατα για διαφηµιστική υποστήριξη, ο τίτλος δεν ήταν αναγνωρίσιµος και τα περίπτερα το κατέταξαν σε περιοδικά ιατρικού ενδιαφέροντος βάζοντάς το µαζί µε περιοδικά αυτού του είδους. Έπαψε σύντοµα να είναι δεκαπενθήµερο, και έπαψε µετά από µερικά τεύχη να είναι καν περιοδικό.

-Υπάρχει περίπτωση να δούµε την έκδοση ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΟΣ ΠΛΑΝΗΤΗΣ να επιστρέφει όπως το ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ;

-Δεν σου κρύβω ότι είναι από τα πράγµατα που θα ήθελα. Το κοινό όµως, που διαβάζει επιστηµονική φαντασία είναι πολύ µικρό. Κάποια βιβλία που έχουν µια πιο ευρεία αναγνωρισιµότητα τα καταφέρνουν.  Ο ΠΛΑΝΗΤΗΣ δεν είχε ποτέ πωλήσεις ικανές να τον κρατήσουν.  Ήταν πάντα το φτωχό αδελφάκι των εκδόσεών µας. Το φαινόµενο πάντως είναι διεθνές. Πολλά περιοδικά ΕΦ έχουν κλείσει ανά τον κόσµο.

Για να επιστρέψω πάντως στην ερώτησή σου, όλα θα εξαρτηθούν από το πόσο καλά θα πάει το νέο ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ.  Πάντοτε αυτό το περιοδικό ήταν η ραχοκοκαλιά των εκδόσεών µας. Αν όλα πάνε ο ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΟΣ ΠΛΑΝΗΤΗΣ και ένα πείραµα αντίστοιχο µε την ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ, είναι οι πρώτες εκδόσεις στις οποίες θα επιστρέφαµε.  Μπορεί βέβαια σήµερα να συζητιέται το «τι ωραίο περιοδικό ήταν η ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ», κι αν βγει να µην την αγοράσουν.  Το κοινό των comics δεν είναι µεγάλο. Όπως είπα και πριν, οι λίγοι κάνουν πολύ φασαρία. Κάποτε το ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ είχε κατορθώσει να διευρύνει τη βάση αυτού του κοινού.Κι αυτό θα ήταν ιδανικό αν συνέβαινε ξανά. Αυτό ακριβώς θα διεκδικήσουµε µα το νέο ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ.

-Τι πήγε στραβά µε το Βιβλιοπωλείο του ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ, ένα σηµείο αναφοράς για πολλούς ανήσυχους αθηναίους που συζητιέται νοσταλγικά µέχρι και  σήµερα;

-Το Βιβλιοπωλείο έπεσε θύµα δύο γεγονότων. Το ένα ήταν προσωπικά προβλήµατα, και το δεύτερο είναι... ακούγεται παράξενο και µόνο που το λέω, αλλά υπάρχει ένα κοινό που κλέβει ασυστόλως! Παρόµοιο κοινό, κατέστρεψε και τον ιταλό αναρχικό εκδότη, τον Feltrinelli και τα οµώνυµα βιβλιοπωλεία του.  Ήταν ένα µεγάλο πρόβληµα.  Δεν µπορούσαµε να γίνουµε βιβλιοµπάτσοι. Απέναντι στο φαινόµενο επιλέξαµε την απόλυτη φιλικότητα.

-Ακόµη και στον πελάτη που βλέπατε ότι κινείται περίεργα;

-Το κακό ήταν ότι όλοι όσοι δουλεύαµε στο ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ - δυστυχώς είναι αυτό που λένε, «αρχίζουν και µοιάζουν µεταξύ τους».  Κάναµε τα στραβά µάτια, τα παιδιά του Βιβλιοπωλείου δεν κοίταζαν για να µην φέρουν σε δύσκολη θέση τον πελάτη.Σαν ανέκδοτο µοιάζει αυτό το πράγµα, αλλά συνέβη. Κι αυτό γιατί δεν µπορούσαµε να είµαστε µε τον πελάτη στο επίπεδο «αφήστε εδώ την τσάντα σας»  και να τον παρακολουθούµε µέχρι να βγει από το µαγαζί. Εµείς δεν µπορέσαµε να το κάνουµε αυτό, µε αποτέλεσµα να έχουµε µια σταθερή αφαίµαξη που απέβη και θανάσιµη. Φυσικά δεν ήταν µόνο αυτό. Αυτό όµως βάρυνε ιδιαίτερα στο γενικότερο πρόβληµα. Το κακό ήταν ότι το κλείσιµο του βιβλιοπωλείου, έβγαλε προς το κοινό τη λανθασµένη εντύπωση ότι έκλεισαν και οι εκδόσεις.

-Πάµε τώρα στο κοµµάτι της εκδοτικής σου δραστηριότητας, που αφορά τα ΕΡΩΤΙΚΑ ΚΟΜΙΚΣ.

-Για µένα τα ΕΡΩΤΙΚΑ ΚΟΜΙΚΣ ήταν πάντα κάτι που µου άρεσε. Όταν είχε ξεκινήσει παλιότερα τη σειρά των ερωτικών κόµικς ο Μιχάλης Μεϊµάρης, τα σνόµπαρα στην αρχή ως είδος πορνογραφίας.  Με µια δεύτερη µατιά,  λέω «ρε γαµώτο,  είµαστε δέσµιοι τελικά µιας λογικής και µιας συντήρησης που είναι βλακώδης».Τι σηµαίνει πορνογραφία; Γιατί είναι κακό; Ας εκφράζεται ο καθένας όπως θέλει. Γιατί να µην µιλάµε για τη γενετήσια ορµή;

Είχαµε βγάλει κάποτε ένα µικρό βιβλιαράκι ΤΟ ΣΗΜΕΙΟ G.Κι εκεί µέσα η συγγραφέας Alice Ladas,µια εξαιρετικά σοβαρή ερευνήτρια της ανθρώπινης σεξουαλικότητας, είχε κάνει  µια σπουδαία παρατήρηση: Ότι η πορνογραφία,  από τη βικτωριανή ακόµη εποχή,  ήταν το µόνο λογοτεχνικό είδος που αναγνώρισε στη γυναίκα το δικαίωµα στην ηδονή και την ευχαρίστηση, όταν υπήρχε µια κυρίαρχη κοινωνική και επιστηµονική υποκρισία που ως τα µέσα του εικοστού αιώνα απέφευγε την παραµικρή νύξη στο πρόβληµα της γυναικείας ηδονής και το δικαίωµα της γυναίκας να απολαµβάνει και να µην είναι απλώς µια τεκνοποιητική µηχανή.

Για να επανέλθουµε όµως, µερικοί σχεδιαστές ερωτικών comics  είναι αυτό που θα λέγαµε πραγµατικά καλοί. Σχεδιαστές που ανέδειξαν και το γυναικείο αλλά και το αντρικό σώµα, µε έναν τρόπο που ήταν σαγηνευτικός. Υπάρχουν βέβαια και πολλοί αδιάφοροι, ως συνήθως.

-Ξεχωρίζεις κάποια από τα ΕΡΩΤΙΚΑ ΚΟΜΙΚΣ που έχεις εκδόσει, ώστε να τα χαρακτήριζες εξαιρετικά; Εννοώ ως comics, εξαιρώντας το πόσο ερεθιστικά  είναι

-Όλες τις δουλειές του Erich Von Gotha! Είναι ένας άγγλος σχεδιαστής, εξαιρετικού επιπέδου,  προφανώς  µε γερµανικό ψευδώνυµο. Αλλά και ο Kovacs,Γάλλος σχεδιαστής κεντάει πραγµατικά µε ένα σκίτσο εξαιρετικά εκφραστικό.

-Ποιοι δηµιουργοί αποτελούν µέχρι σήµερα διαχρονικές αγάπες σου;

-Ο δηµιουργός που αγαπάω πολύ, κι ας µην είναι από τους πιο δηµοφιλείς, είναι ο Wolinski. Έχει απίστευτη οξύνοια και πολιτική κρίση το έργο του! Ο Binet επίσης µου αρέσει πάρα πολύ και διαχρονικά.  Και πολλοί ακόµη που δηµοσιεύσαµε και δηµοσιεύουµε. Το θέµα για  µένα, είναι αν τελικά ο δηµιουργός έχει κάτι να πει,  ή όχι.  Φοβάµαι ότι εκεί σκοντάφτουν πάρα πολλά πράγµατα. Όπως ας πούµε το θέµα έλληνες σχεδιαστές.  Υπάρχουν πολύ καλοί σχεδιαστές στη χώρα µας. Το θέµα τους όµως είναι και παραµένει το σενάριο. Τι θα πούνε, πώς θα το πούνε. Και είναι εξαιρετικά απογοητευτικό το ότι τελικά αυτό που µένει συχνά από πολλά comics, είναι κυριολεκτικά τίποτα. 

-Ποια είναι η γνώµη σου για το 9, το ένθετο περιοδικό comics της ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ;

-Μακάρι να συνεχίσει να υπάρχει, παρότι πιστεύω ότι δεν ισχύει αυτό που λένε ότι το 9 έφερε τα comics στο µέσο ελληνικό σπίτι, γιατί από ότι βλέπω πολλοί από αυτούς που αγοράζουν την εφηµερίδα κάθε Τετάρτη για το ένθετο, ενδιαφέρονται ούτως ή άλλως για τα comics. Δεν νοµίζω δηλαδή ότι οι νοικοκυραίοι που δεν τους τράβηξαν ποτέ τα comics,  θα κάτσουν ποτέ να διαβάσουν το ένθετο.

-Αν δεν απατώµαι, έτσι κι αλλιώς το 9 δεν έφερε υπολογίσιµη αύξηση αναγνωστών στο φύλλο της Τετάρτης. Δηµιούργησε βέβαια τη δική του  cult, από τους ήδη υπάρχοντες αναγνώστες comics.

-Όχι, δεν έφερε υπολογίσιµη αύξηση. Και που το κρατάνε, µπράβο τους και µακάρι να συνεχίσουν να το κρατάνε.  Ακόµη κι αν αυτό συµβαίνει για θέµα prestige  και γοήτρου.  Είναι κακό πάντως που το συρρίκνωσαν,  γιατί ήταν σαν το καταδίκαζαν έτσι, εκ προοιµίου, να µην πάρει τα πάνω του.Δεν µπορεί να ανασάνει κυκλοφοριακά ένα περιοδικό όταν το συρρικνώνεις.

-Τι πιστεύεις για τους σηµερινούς έλληνες δηµιουργούς comics;

-Μου αρέσει η δουλειά που γίνεται από την εκδοτική οµάδα της Giganto, όπως µου αρέσει και η δουλειά που γίνεται σε επίπεδο επιλογών από τις εκδόσεις ΚΨΜ.Γενικά πιστεύω ότι έχουµε πολλούς καλούς σχεδιαστές.  Σεναριογράφους δεν έχουµε αρκετούς. Δεν νοµίζω ότι κι οι ίδιοι οι σχεδιαστές συνειδητοποιούν πόσο σηµαντικό πράγµα είναι το σενάριο. Η εικόνα, το σχέδιο από µόνο του δεν αρκεί. Με αποτέλεσµα να υπάρχουν σήµερα πολλά κόµικς, τα οποία εν τέλει τα προσπερνάς ως αδιάφορα. Μη νοµίζεις όµως ότι το πρόβληµα είναι τοπικού επιπέδου. Είδα και τα νέα ταλέντα της Angouleme. Είναι εµφανές κι εδώ το πρόβληµα της ιδέας, του σεναρίου.  Υποτίθεται αυτοί είναι το απόσταγµα,  αυτοί είναι που το παίδεψαν περισσότερο από τους άλλους και ανέπτυξαν µια σχεδιαστική δεξιότητα, αλλά τίποτα περισσότερο από αυτό. Απλά είναι οι καλύτεροι που υπάρχουν, αλλά όχι αρκετά καλοί για να σε κερδίσουν.

-Ποια είναι η σχέση σου µε τις αµερικανικές σκηνές των comics; (υπερηρωικά, mainstream, εναλλακτικά, ανεξάρτητα)

-Δεν είναι ιδιαίτερα καλή.Η προτίµησή µου είναι σταθερά στην ευρωπαϊκή σκηνή. Δεν παραγνωρίζω ότι πρόκειται για ένα τεράστιο κεφάλαιο στην ιστορία του Μέσου. Στην ανεξάρτητη σκηνή για παράδειγµα, υπάρχει ένα ευρύ φάσµα εξαιρετικά αξιόλογων πραγµάτων, προσωπικά µου αρέσει πολύ ο Ted Rall, µια σελίδα του είχαµε και στο ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ#2.  Έχει κάνει εξαιρετικά πολιτικά  comics,αυτό το καινούριο είδος της εικονογραφηµένης δηµοσιογραφίας,  που  µε έχει εντυπωσιάσει.  Όταν η εκφραστική δυνατότητα του κόµικς, συνδυάζεται, µε τη δηµοσιογραφική, ερευνητική µατιά, δίνει τελικά καταπληκτικά πράγµατα. Σαν το TO AFGHANISTAN AND BACK.  Θα µπορούσαν να γράφονται δεκάδες µελέτες πάνω στην αµερικανική πολιτική και τις συνθήκες του πολέµου,  και διαβάζοντας το βιβλίο του Rall να καταλάβεις πολλά περισσότερα.  Άµεσος,  οξύνους.  Από την άλλη µεριά.Από την αµερικανική σκηνή παίρνουµε χιουµοριστικό υλικό. Υπάρχουν εξαιρετικοί δηµιουργοί, παραγωγοί χιούµορ και comic-strip. Το MAD και το NATIONAL LAMPOON (που δυστυχώς δεν υπάρχει πια) είναι σηµεία αναφοράς για µας, και πιστεύω ένα από τα σπουδαία πράγµατα που κατάφερε το ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ είναι το πάντρεµα των δυο σχολών χιούµορ,  της αµερικανικής και της ευρωπαϊκής  (που εκφράστηκε κυρίως στη Γαλλία από την οµάδα του Hara-Kiri και του Charlie-Hebbo)

-Αντίστοιχα ποια είναι η σχέση σου µε τα Manga;

-Με τα  manga  φοβάµαι ότι είµαι δέσµιος  µιας προκατάληψης:  Μου φαίνονται όλα ίδια. Βρίσκω ότι τα ευρωπαϊκά κόµικς έχουν πολύ  µεγαλύτερη ποικιλία εκφραστικών µέσων. Αυτή βέβαια είναι µια επιπόλαιη µατιά µετά από λίγα διαβάσµατα και το λέω χαριτολογώντας.  Η Ιαπωνία έχει έναν πολιτισµό και µια εικονογραφική παράδοση αιώνων και κάτι πολύ σηµαντικό γίνεται εκεί. Απλώς εγώ δεν είµαι σε θέση να το αξιολογήσω µε τις ελλιπείς γνώσεις που έχω στο θέµα.

-Πιστεύω ότι λύσαµε αρκετές απορίες του αναγνωστικού µας κοινού,οπότε δικαιούµαστε να κλείσουµε τη συνέντευξη µε κάτι που αφορά εµάς,  πέντε τακτικούς του forum του COMICART και κανα δυο ξέµπαρκους ακόµη. Γιατί «το κόµικς» και όχι το κόµικ ή ακόµη το comic; Και µάλιστα,γιατί αντιστρέφοντας τον ενικό  µε τον πληθυντικό; 

-Η λογική του να λέµε «το κόµικς» στηρίζεται στο ότι δεν θεωρούµε αδόκιµο να συναντάς την ίδια λέξη και στον ενικό και στον πληθυντικό. Δεν λέµε τα ασανσέρς, λέµε τα ασανσέρ. Όσο για τον πληθυντικό, για µας η λέξη κόµικ είχε πάντα τη λογική του κωµικού, ήταν ένα επιµέρους πράγµα,  συνθετικό ενός άλλου πράγµατος, comic-strip, comic- book.  Αναφερόµαστε στο κόµικς ως τη σωστή λέξη για ένα είδος που εµπεριέχει την έννοια περισσότερων τους ενός πραγµάτων, όχι απλώς το κωµικό, αλλά ως λέξη - έκφραση µε µια δική της δυναµική. Η λέξη κόµικ µας φαίνεται λειψή και ανακριβής.Το comics εκφράζει πληρέστερα το µέσο. Και το comix  είναι η λέξη που εφευρέθηκε από τους ίδιους τους σκιτσογράφους του είδους για να ξεχωρίζει τα underground comics. Γι αυτό και είχαµε αποφασίσει τελικά στην πρακτική να λέµε «το κόµικς».  Σε αυτό είχε συνηγορήσει και ο Καθηγητής του Αριστοτέλειου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης, Πέτρος Μαρτινίδης (στα βιβλία του το ανέφερε ως «το κόµικς»), όπως και ο Στάθης ο γελοιογράφος, ο Ηλίας Κανέλλης αναφέρεται κι αυτός στο κόµικς, όπως και ο Αρης Μαλανδράκης,  εκ του ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ προερχόµενος.  Δεν συζητάω βέβαια,  καν την ιδέα του...

-...εικονιστορήµατα;

-Ε,  ναι τώρα!  Λέξεις που έχουν καταξιωθεί στη συνείδηση του κόσµου, ακόµη και  µε τις παραλλαγές τους, είναι βλακώδες να προσπαθείς να τις εξελληνίσεις! Ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης,  σοφός δάσκαλος,  είχε πει «ευτυχώς δεν υπάρχουν γλωσσικά τελωνεία» αναφερόµενος σε ξένες λέξεις που πλουτίζουν την ελληνική γλώσσα.

και ΤΕΛΟΣ το αφιέρωμα στον... μικρό Κοσκωτά / THE END!

Βλέπε και Ο... μικρός Κοσκωτάς και ο Αόρατος και φυσικά Τσολιάς στο ΠΑΡΑΠΕΝΤΕ!